1. Czym jest ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu lub ograniczeniu osoby fizycznej w zakresie jej zdolności do czynności prawnych. Przy orzeczeniu ubezwłasnowolnienia Sąd kieruje się dobrem osoby, która miałaby zostać ubezwłasnowolniona.

2. Kiedy ubezwłasnowolnienie jest możliwe?

Ubezwłasnowolnienie jest możliwe, gdy choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zaburzenia powodują, że dana osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Jest też możliwe, gdy dana osoba potrzebuje pomocyprzyprowadzeniu swoich spraw, bo jest w tym zakresie ograniczona.

3. Jakie rodzaje ubezwłasnowolnienia przewiduje polskie prawo?

Polski system prawny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

  1. Ubezwłasnowolnienie całkowite dotyczy osób, które przez chorobę, upośledzenie umysłowe lub inne zaburzenia nie są w stanie kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolniona całkowicie może zostać jedynie osoba, która ukończyła 13 rok życia. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie Sąd ustanawia opiekuna prawnego (chyba, że z uwagi na wiek dana osoba pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską).
  2. Ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy osób, które z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii) potrzebują pomocy do prowadzenia swoich spraw, a stan danej osoby nie jest podstawą do ubezwłasnowolnienia całkowitego. Ubezwłasnowolnić częściowo można jedynie osobę pełnoletnią. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić jednak już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczyć ma wniosek o ubezwłasnowolnienie. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo Sąd ustanawia kuratora.

4. Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie do sądu?

  1. małżonek osoby, której dotyczy wniosek;
  2. krewni w linii prostej (syn, córka, wnuk, ojciec, matka, dziadek, babcia) tylko w sytuacji gdy nie ma przedstawiciela ustawowego osoby, której wniosek dotyczy (rodziców małoletniego dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską lub opiekuna/kuratora ustanowionego przez sąd rodzinny);
  3. rodzeństwo tylko w sytuacji, gdy nie ma przedstawiciela ustawowego osoby, której wniosek dotyczy;
  4. przedstawiciel ustawowy osoby, której dotyczy wniosek (rodzice małoletniego dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską lub opiekun/ kurator ustanowiony przez sąd rodzinny);
  5. prokurator.

5. Ile kosztuje wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł. Opłatę wpłacić trzeba na konto bankowe właściwego sądu. Numer konta sądu można znaleźć na jego stronie internetowej.

W tytule wpłaty należy podać:

  1. imię i nazwisko wnioskodawcy;
  2. numer wydziału, do którego kierowany jest wniosek;
  3. informację, że opłata dotyczy wniosku o ubezwłasnowolnienie.

Potwierdzenie wpłaty powinno zostać załączone do składanego do sądu wniosku.

Podczas postępowania o ubezwłasnowolnienie trzeba się przygotować na dodatkowe możliwe koszty:

  1. koszt badania uczestnika postępowania;
  2. koszt napisania opinii przez biegłego sądowego;
  3. wpłata zaliczki na wynagrodzenia biegłych (zwykle kilkaset złotych, owysokości zaliczki decyduje za każdym razem sąd);
  4. koszt udziałukuratora w sprawie (zwykle kilkadziesiąt złotych).

Kiedy osoby składającej wniosek nie stać na pokrycie tych kosztów, może ona złożyć w sądzie wniosek o zwolnienie z kosztów. Taki wniosek składa się naurzędowym formularzu, razem z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie.

6. Do jakiego sądu składać wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Do sądu okręgowego z uwagi na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek. W przypadku braku miejsca zamieszkania będzie to sąd okręgowy zuwagi na miejsce pobytu osoby, której dotyczy wniosek.

7. Co powinien zawierać wniosek o ubezwłasnowolnienie?

  1. imię i nazwisko oraz adres uczestnika osoby, której dotyczy wniosek;
  2. imię i nazwisko oraz adres wnioskodawcy osoby, która składa wniosek do sądu;
  3. określenie kim dla uczestnika jest wnioskodawca (np. córką, matką, siostrą, synem, ojcem, bratem);
  4. informację czy domagamy się ubezwłasnowolnienia całkowitego czyczęściowego;
  5. wyjaśnienie przyczyn, dla których dana osoba powinna zostać ubezwłasnowolniona,
  6. podanie informacji o stanie zdrowia osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (razem z miejscem leczenia lub rehabilitacji)
  7. podanie informacji o aktualnej sytuacji majątkowej osoby, która mabyć ubezwłasnowolniona;
  8. podanie informacji o stanie cywilnym osoby, której dotyczy wniosek tj.czy jest to osoba stanu wolnego, pozostająca w związku małżeńskim, rozwiedziona, w separacji, czy wdowa/wdowiec;
  9. podanie informacji czy stan zdrowia osoby, której wniosek madotyczyć,umożliwia mu uczestniczenie w sprawiena miejscu w sądzie.

We wniosku o ubezwłasnowolnienie zaleca się również:

  • wskazanie kandydata na kuratora, który będzie czuwał nad przebiegiem postępowania o ubezwłasnowolnienie z podaniem jego imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz numeru i serii dokumentu tożsamości. Kuratora nieustanawia się, gdy osoba, której dotyczy wniosek oubezwłasnowolnienie, ma przedstawiciela ustawowego, który nie jest jednocześnie wnioskodawcą (tj. rodzice małoletniego dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską lub opiekun/ kurator ustanowionego przez sąd rodzinny);

W sprawie o ubezwłasnowolnienie kurator ma za zadanie ochronę praw uczestnika w czasie postępowania. Kandydatem na kuratora powinien być małżonek lub krewni osoby, której dotyczy wniosek oubezwłasnowolnienie. Kandydat na kuratora nie może być stronąpostępowania o ubezwłasnowolnienie (czyli nie możeto być osoba, która składa wniosek o ubezwłasnowolnienie). Dobrze jest załączyć wraz zwnioskiem pisemną zgodę takiej osoby o podjęciu siępełnienia funkcji kuratora.

W przypadku braku możliwości wskazania konkretnej osoby, która mogłaby pełnić rolę kuratora, sąd może ustanowić kuratorem osobę wpisaną na listę kuratorów wdanym sądzie (np. pracownika sądu, radcę prawnego czy adwokata).

 

  • wskazanie kandydata na doradcę tymczasowego z podaniem jego imienia inazwiska, adresu zamieszkania oraz numeru i serii dokumentu tożsamości. Doradca tymczasowy może być ustanowiony tylkokiedy wniosek oubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej. O ustanowieniu doradcy tymczasowego sąd orzeka postanowieniem.

Postanowienie takie traci moc gdy:

  • zostaje ustalony kurator albo opiekun prawnego dla osoby ubezwłasnowolnionej;
  • z chwilą umorzenia postępowania o ubezwłasnowolnienie;
  • z chwilą prawomocnego oddalenia bądź odrzucenia wniosku oubezwłasnowolnienie.

Sąd może odwołać doradcę tymczasowego również kiedy nie ma potrzeby dalszej ochrony osoby, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, lub jej mienia. Doradca tymczasowy ma takie same prawa i obowiązkijak kurator osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Ustanowienie doradcy tymczasowego umożliwi bieżące reprezentowanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a także zarządzanie jej majątkiem na czas trwania postępowania oubezwłasnowolnienie.

Jest to szczególnie istotne, ze względu na czastrwania sprawy oraz konieczność zabezpieczeniaw tym czasie interesów osoby, której dotyczy wniosek oubezwłasnowolnienie.

Doradcą tymczasowym powinien zostać przede wszystkim małżonek, krewny lub inna osoba bliska. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność doczynności prawnych, tak jak osoba ubezwłasnowolniona częściowo.

  • złożenie wniosku o ustanowienie konkretnej osoby opiekunem prawnym lub kuratorem ubezwłasnowolnionego ze wskazaniem danych personalnych tej osoby (imię, nazwisko, adres zamieszkania). Po zakończeniu sprawy sąd okręgowy z urzędu prześle postanowienie o ubezwłasnowolnieniu dowłaściwego sądu rejonowego wydziału rodzinnego, celem ustanowienia opiekuna prawnego lub kuratora. Dlatego też już na etapie złożenia wniosku oubezwłasnowolnienie warto wskazać dane kandydata do pełnienia tej funkcji.

8. Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie?

  1. odpis skrócony aktu urodzenia osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
  2. w sytuacji gdy osoba taka pozostajew związku małżeńskim, bądź jest osobą rozwiedzioną odpis skrócony aktu małżeństwa osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (gdy nastąpił rozwód odpis skrócony aktu małżeństwa uczestnika musi zawierać adnotacjęorozwodzie);
  3. w sytuacji gdy osoba taka jest wdową/wdowcem odpis skrócony aktu zgonu małżonka osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
  4. w sytuacji gdy osoba taka jest po rozwodzie, bądź pozostaje wseparacji odpis prawomocnego orzeczenia o separacji bądź rozwodzie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
  5. odpowiedni akt stanu cywilnegodotyczący osoby, która składawniosek oubezwłasnowolnienie w celu wyjaśnienia stosunku wnioskodawcy względem uczestnika;
  6. dokumenty medycznez dotychczasowego leczenia osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
  7. aktualne zaświadczenie od lekarza psychiatry bądź neurologa zrozpoznaniem choroby;
  8. zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień lub przeciwalkoholowej tylko w przypadku gdy ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych pijaństwem lub narkomanią.

9. Ile egzemplarzy wniosku należy złożyć w sądzie?

Wniosek należy skierować do Sądu w 4 identycznych egzemplarzach (jeden egzemplarz dla sądu oraz trzy odpisy). Każdy egzemplarz powinien być własnoręcznie podpisany przez wnioskodawcę oraz zawierać wszystkie załączniki. Do egzemplarza kierowanego do Sądu należy załączyć oryginałyzałączników, przy pozostałych egzemplarzach wystarczą kserokopiedokumentów.

10. Kto jest uczestnikiem w sprawie o ubezwłasnowolnienie?

Uczestnikami w sprawie o ubezwłasnowolnienie oprócz osoby składającej wniosek:

  1. osoba, której dotyczy wniosek;
  2. jej przedstawiciel ustawowy tj. rodzice małoletniego, który pozostaje pod ichwładzą rodzicielską bądź opiekun/kurator ustanowiony przez sąd rodzinny;
  3. małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie odbywa się z udziałem prokuratora. Do postępowania w każdym jego etapie mogą dołączyć także organizacje pozarządowe, które zajmują się ochroną praw osób niepełnosprawnych i/lub praw człowieka, jak również organizacje które udzielają pomocy osobom niepełnosprawnym.

11. Czy w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie konieczne jest wysłuchanie osoby, której dotyczy wniosek?

Tak osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie sąd ma obowiązek wysłuchać niezwłocznie po rozpoczęciu postępowania. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz w zależności od stanu zdrowia biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Sąd ma prawo zarządzić przymusowe sprowadzenie uczestnika na rozprawę celem wysłuchania lub wysłuchanie przez sędziego wyznaczonego. Jeśli nie można porozumieć się z osobą, która ma być wysłuchana, po wysłuchaniu biegłego lekarza i biegłego psychologa sąd odnotowuje to w protokole.

12. Czy w sprawie o ubezwłasnowolnienie konieczne jest przeprowadzenie opinii biegłego?

W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie obowiązkowomusi być przeprowadzone badanie biegłego lekarza psychiatrylub neurologa, a także psychologa. Poprzeprowadzonym badaniu biegli sporządzają opinię, która oprócz oceny stanu zdrowiapsychicznego lub zaburzeń psychicznych czyrozwoju umysłowego osoby, której wniosek dotyczy, powinna zawierać także ocenę zakresu jej zdolnościdosamodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie izachowanie się tej osoby.

Sąd ma prawo także zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na okres nie dłuższy niż sześć tygodni. Wyjątkowo okres też może zostać wydłużony, jednak maksymalnie do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia w tym zakresie sąd wysłuchuje uczestników postępowania.

13. W jaki sposób sąd orzeknie o ubezwłasnowolnieniu?

Sąd orzeka o ubezwłasnowolnieniu wydając postanowienie. Postanowienie wskazuje, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.

14. Czy możliwe jest uchylenie postanowienia o ubezwłasnowolnieniu?

Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu może być uchylone przez sąd. Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których orzeczono ubezwłasnowolnienie. Uchylenie może nastąpić na wniosek, ale także z urzędu.W razie poprawy stanu zdrowia psychicznego możliwa jest także zmiana ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe. W razie pogorszenia stanu zdrowia psychicznego możliwa jest zmiana ubezwłasnowolnienia z częściowego na całkowite. Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę zakresu ubezwłasnowolnienia może wystąpić także sam ubezwłasnowolniony.

15. Czy osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub ubezwłasnowolniony może liczyć na pomoc prawną z urzędu?

W sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku. Możliwe jest to w sytuacji, gdy osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

16. Czy ubezwłasnowolniony ma prawo samodzielnie zaskarżać postanowienia wydawane w toku sprawy?

Sam ubezwłasnowolniony ma prawo zaskarżania postanowień nawet wówczas gdy ustanowiono dla niego doradcę tymczasowego lub kuratora.

17. Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu jest prawomocne, co dalej?

Kiedy postanowienie o ubezwłasnowolnieniu uprawomocni się, sąd orzekający wsprawie ma obowiązek przesłać odpis postanowienia do właściwego z uwagi namiejsce zamieszkania (lub pobytu) osoby ubezwłasnowolnionej sądu rejonowego wydziału rodzinnego celem przeprowadzenia postępowania o ustanowienie opiekuna prawnego lub kuratora.

Od kandydata na opiekuna bądź kuratora sąd odbiera przyrzeczenie, a następnie wydaje zaświadczenie potwierdzające, że dana osoba została ustanowiona opiekunem bądź kuratorem osoby ubezwłasnowolnionej.

Dopiero uzyskanie takiego zaświadczenia z sądu daje możliwość reprezentowania interesów uprawnionego, zarządujego majątkiem (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego), bądź pomocy danej osobie przy prowadzeniu jej sprawy (przy ubezwłasnowolnieniu częściowym). Kurator bądź opiekun prawny jest przedstawicielem ustawowym ubezwłasnowolnionego.

W przypadku braku wskazania konkretnego kandydata na opiekuna prawnego bądź kuratora, sąd ustanowi w to miejsce inną osobę, która w jego ocenie daje gwarancję należytego wykonywania praw ubezwłasnowolnionego (np. pracownika zakładu leczniczego bądź placówki medycznej).